A Ğ I T V E T Ü R K Ü L E R L E
O R T A A N A D O L U K Ü L T Ü R Ü
( NEVŞEHİR )
Derleyenler ve Yazan
CUMA ALBAYRAK
BÖLGE KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ
Bolge tarim alani olarak genis ve elverisli bir toprak sahiptir. Halkin buyuk bir cogunlugu rencberlikle ugrasir. Tarimin yanisira hayvancilik ve kendi ihtiyaclarini karsilayacak kadarda meyve ve sebze yetistirilmektedir.Bolgede ekilen tarim urunlerinin agirligini bugday, arpa, yulaf, fig,mercimek, nohut, fasulye pancar, aycicegi (Devramber) olusturur. Meyve ve sebzelerden elma,armut, kiraz ,visne, dut,kaysi, uzum, ceviz, salatalik, domates (Kirmizi) biber, patlican, patates,sogan, havuc(Purcuklu) ihtiyaclarini karsilayacak kadar uretilir.
Hayvancilik genelde inek, koyun ve kumes hayvanlarindan olusmaktadir.
Doga sartlarinin sert olmasi ve bolgenin cografi ozellikleri bolge kulturunu sekillendirmistir.Bunun yanisira Ortaasya kokeni bilinen bolge halkinin kulturunu samanist geleneklerde belirlemistir.
Bolgenin folklorik ozellikleri zengindir. Folklorik ozellikler genellikle bayram ve dugun torenlerinde sergilenir.
Bunlardan Sinsin, Kukla,Saya donatma,cingen oyunu(Orta oyunu) Deve donatma seyirlik oyunlardir. Cirit ve gureste sportif oyunlardir.
A:SİNSİN
Sinsin dugunun ikinci gunu,bos bir alanda buyukce bir ates yakilmasiyla ve halkin ates cevresinde daire olusturmasiyla kurulur. Oyuncular sirayla dizilir. Davul zurna ezgisiyle bir kisi aniden ortaya firlar atesin uzerinden atlayara,guresteki pesrev gibi ellerini birbirine ve dizlerini vurarak meydanda oynar . Adeta diger oyuncalara meydan okur . Halkadaki baska bir oyuncu aniden ortaya cikarak
atesin uzerinden atlayarak pesrev yapan oyuncuyu dugumlenmis peskir (Havlu), kayis (Kemer) veya urgan parcasiyla vurmak suretiyle kacirmaya calisir. Kacan oyuncu izleyicilerin yanina siginarak kendini kurtarir. Burada amac ates etrafinda ne kadar fazla sure kalabilirse, o kadar yigit ve cesaretli kabul edilir. Yeni oyuncuda digerlerinden birisi, kendisini kovalayincaya degin oyun surer. Ates sonmeye yuz tutunca oyuncular,davul ve zurna yi alarak topluca halay cekerler. Boylelikle oyun son bulur.
Bu oyun kimi yorelerde belli farkliliklar gostersede ayni amaci tasimaktadir. Yani bir savas oyunu ve yigitlik gostersi olarak kabul edilir.Saman inanislarindan izler tasidigina inanilmaktadir.
B: SAYA DONATMA
Subat ayinin baslarinda koyunlarin kuzulamaya yakin donemlerinde bereket sevincini ifade etmek vs. kis yarisina rastladigi icin havalarin isinacagina duyulan sevinci ifade eder.
Cobanlar ve koy gencleri aralarinda olusturdugu organizasyonla garip kilikli kiyafetler giyerek tekerlemeler, maniler ve kucuk seyirlik oyunlar sergileyerek koydeki evleri tek tek dolasip hediyeler
toplamalarina saya donatma gelenegi denir
Saya geliyor saya
Evleri saya saya
Su karsiki konakta
Oturuyor aga pasa
Sayanin basi benim
Soylenir manierim
Cok verene sozum yok
Az vereni yererim
gibi turku motifli maniler soylenir.Koyun butun haneleri dolasilarak hediyeler alinir. Hediyeyi cok veren evlerin onunde kucuk seyirlik oyunlar oynanir.
Sonunda sayayi donatanlar topladiklari hediye ve yiyeceklerle aksam yemekli eglenceler duzenlerler. Yemekler yenilir ve kalan hediyelerde sayaya katilanlar arasinda esit sekilde pay edilip saya son bulur.
C: KUKLA
Dugunlerde ve bayramlarda seyrlik bir oyun olarak oynatilir. Oncelikle kuklayi oynatanin oynatacagi dekor hazirlanir. Usta hazirlanan dekorn altina sadece kollari gorunecek sekilde gizlenir.Kasiklarve yapma oyuncaklardan yapilan kuklalarla sergilenir. Usta kuklalari konusturarak komik oyunlar uretir. Bunlar gunluk hayatin komik yonlerini iceren ve halki eglendiren cesitli olaylardan olusur.
D:Orta oyunu(Çingen oyunu)
Bilinen orta oynuyla benzesir. Meydanda cingen hayatiyla ilgili komik olaylari koy gencleri seyirlik oyun olarak sergilerler.
E:CİRİT
Ortaasyada Türklerin at uzerinde cirit adi verilen bir metrelik sopalarla oynadiklari oyundur. Kavimler gocuyle Anadoluya tasinmistir.
Karsilikli iki takimdan olusur. 100m mesafeye dizilinir. Takimin ilk oyuncusu cizgisinden atla cikarak hizla karsi takimin cizgisine gelir ve kendisini bekleyen ilk atliya ciritini firlatir. Cirit diger atliya degerse puan alinir. Daha sonra karsilayan atli cirit atani kovalayarak kendi ciritiyle vurmaya calisir. Oyun bu sekilde butun oyuncular bitene kadar devam eder.Fazla cirit vurusu yapan takim oyunu kazanir.
Cirit oyununun ozelligi bir savas oyunu ve ata iyi ve dengeli binme ustaligini gosterir. Bayramlarda ve dugun torenlerinde
duzenlenir. Bolgemizde 1960' larda at sayisinda buyuk dususler olmustur.Bu sebepten dolayi cirit oyunu bolgemizde ozelligini kaybetmis ve oynanmamaktadir.
f.Deve donatma
Nevsehir yoresinin en ozgun ve diger yorelerde cok nadiren yapilan seyirlik oyunlardan biridir. Dugunun ucuncu gunu koy gencleriarasinda organizasyon yapilir. Gizli bir mekanda yapay deve hazirlanir. Tahta merdiven uzerine hali kilim gibi ortulur. Merdiveni omuzlarina alarak, bir kisi basina bir kisi sonuna, sadece ayaklari gorulecek sekilde gecerler. Bastaki kisi sopaya gecirilmis yapma deve basini elleriyle tutarak hareket ettirir. Ekip basina Kose denir. Yaninda uc dort kisi Sebek kiliginda olurlar. Bunlarin yaninda kadin kiyafetlerinde giyinmis erkek, gelin rolunu oynar. Ayrica Kosenin birde esegi olur. Oyundaki amac deve gelininin baska kisilerce kacirilmasini, dugun gelini cikana kadar engelemektir. Dugun alayi koyu gezerken devede dugun alayiyla koyu gezer Dugun alayi yakin akrabalarin evleri onun de halay ceker. Kose tarafindan davul zurna esliginde deve oynatilir. Bu arada koruyucu sebekler deve gelininin kacirilmamasi icin ellerindeki palaskalarla deve gelinine yaklasanlari kovalarlar.Deve meydana yatarak ev sahibinden bahsis ister. Bahsis tatminkar iseoynayarak kalkar ve dugun alayi hareket ederek butun koy dolasilir. Eger deve gelini kaciriklirsa, dugun sahibi gelini kaciranlara yuklu bir miktar para vermek zorunda kalir. Vermez ise dugun devam etmez.Gelin almaya baba evine gidilir. Burada oyunlar oynanir halaylar cekilir.Kose tarafindan deve oynatilir,daha sonra deve tekrar yere yatarak kiz evinden hediyesini ister. Aldigi
hediyeyi tatminkar gormezlerse kose deveyi yerden kaldirmaz.Bunun uzerine gelinin babasi deve ekibinin gonlunu alacak sekil de bahsisi buyutur. Bahsisi alan kose davul zurna esliginde deveyi oynatarak
kaldirir. Gelin baba evinden cikarilir dugun alayiyla birlikte yeni evine dogru hareket edilir.Oglan evinde deve ekibi sonkez oynayarak yere yatar ve dugun sahibinden yuklu bir miktar bahsis alir. Kose deveyi
davul zurna esliginde oynatarak kaldirir ve oyun bu sekilde son bulur.
g.Gures
Dugun ve bayramlarda gencler arasinda gures musabakalari duzenlenir,kazananlara cesitli hediyeler verilir.
h.imece
Kirsal bolgelerde koylunun ortak is gorme gelenegine yardimlasma veya imeci denir. Amaci sirasiyla elbirligi ederek kalabalik bir sekilde isin carcabuk bitirilmesidir. Bu isler soyle siralanabilir:
Ekin bicme,tarla isleri,harman isleri,bag bozumu,bulgur yapma,un ugutme,kerpic kesme vs. gibi calismalarda imece uygulanir.
Bulgur yapma imecesinde kizlar ve kadinlar biraraya toplanarak maniler ve turkuler esliginde bulgur doverler. Yore gencleride imece yapilan evin etrafinda kiz begenme amaciyla gezinirler.Bu arada imece kizlari manilerle birbirlerine yakistirdiklari genc kizlari ve erkekleri siniye koyarlar(*). Siniye konulan genc kiz ve erkekler birbirlerine karsi istekli olduklarini cesitli hareketleriyle belli ederler. Bu sayede gorucu usulu evlilik biraz olsun yumusatilmistir. Gencler bu yolla kurduklari iletisimden cesaret alarak, dugunlerde araya elciler koyarak kizin gonlu olup olmadigini anlamaya calisir.
(*) Siniye koyma: Genc erkek ve kizlarin maniler ve turkulerle birbirlerine yakistirilmasidir. (*)Vurulmak:Asik olmak.
i.Evlilik ve düğün törenleri
Evlilik cagina gelmis genc pilava kasik saplama, esige ayakkabi civilemek soz dinlememe,hircinlasmak gibi hareketler ve davranislarla evlenmek istedigini buyuklerine hissettirir. Anneside gencin agzini arayarak gonlunun kimde oldugunu anlamaya calisir. Kizin kim oldugu ogrenildikten sonra kiz evine misafirlige gidilerek kiz tarafinin nabzi yoklanir. Kiz tarafi istekli ise misafirlere hos
davranarak istekli olduklarini belli eder. Kisa bir sure sonra aile buyukleri kizi istemege gider.Kiz adetlere gore istenir. Kiz tarafi istekli ise kizi vermeyi kabul eder.
Kiz verilirken damat adayinin askerlik durumu,maddi durumu ve egitim durumu goz onunde bulundurulur. Lokum yenilerek nisan merasimi yapilarak koy halkina duyrulur.Dugun tarihi her iki tarafin rizasiyla belirlenir.Genellikle hasat sonunda yapilir.
Dugunden once zihnet esyasi giyim kusam ve diger dugun ihtiyaclari icin alisveris yapilir.
Dugun cuma ogle namazini muteakip erkek evinde bayrak kaldirilarak baslar.
Davul zurna esliginde dugun alayi olusturularak koy ahalisi dugune davet edilir.Fistik,seker,biskuvi gibi cerezler dagitilir. Bayrak altinda kurban kesilerek yemekler yapilir ve misafirlere ikram edilir. Aksam eglenceler duzenlenir. Halaylar cekilip oyunlar oynanir.
Dugunun ikinci gunu daha hareketli gecer. Seyirlik oyunlar (Cirit,Kukla,Orta oyunu, Gures, Sinsin)Aksama kadar eglenilir. Aksam kiz evine gidilerek kina gecesi duzenlenir. Geline kina yakilir cesitli eglenceler duzenlenir
Son gun sabahtan dugun yemekleri hazirlanir.Gelin cikarmak uzere erkek evinde hazirliklar tamamlanir. (Damat trasi yapilir, deve donatilir)
Davul zurna esliginde dugun alayi gelin almayakiz evine gider. Kiz evinde halaylar cekilir, oyunlar oynanir. Gelin bu sirada baba evinde manici kadinlar tarafindan tef esliginde duygulu turkulerle gelin ve annesi aglatilir.
Atladi gecti esigi
Sofrada kaldi kasigi
Buyuk evin yakisigi
Giz anam dugunun kutlu olsun
Evde dirligin tatli olsun
Kurdular dugun asini
Oda oger kizin basini
Cagirin kizin kardasini
Kiz anam dugunun kutlu olsun
Evde dirligin tatli olsun
Anam kirmenini alsin eline
Ciksin baksin ayrilsin yoluna
Kiz gelin gordukce gonlum yerine
Eyvah eyvah ben anamdan ayrildim
Esim kizlar ben sizlere doyamadim
Anam asini pisirdi mola
Usagini basina desirdi mola
Benide aklina dusurdu mola
Eyvah eyvah ben anamdan ayrildim
Esim kizlar ben sizlere doyamadim
gibi duygulu gelin aglatma turkuleri yoremizde oldugu gibi cesitli Turkmen kulturleriylede benzerlik gosterir(Adana, Kayseri,Kirsehir) geline son ogutleri buyukleri tarafindan verilir.Gelin damat esliginde disari cikarilir.Bu arada gelinin cehizlerinin bulundugu sandik,erkek kardesleri tarafindan uzerine oturularak alikonur. Erkek tarafindan bahsis ister. Erkek tarafi bahsisi vererek sandigi alir.Gelinde baba evinden cikarilir. Evin onunde hazirlanan mekanda taki merasimi yapilir. Anne, baba, kardesleri ve cesitli akrabalari zihnet ve para gibi hediyeleri takarlar. Merasim sonunda gelin ve damatin uzerine yuksekce bir yerden,icerisinde bozuk para, bugday, seker vs. bulunan karisik seyler atilir. Bunlardan paranin anlami, maddi sikintiya dusulmemesi, bugdayin anlami bereketlilik ve sekerin anlami, tatli dili olsunlar, iyi gecinsinler anlamini tasir. Dugun alayi ile gelin yeni evine goturulur. Eve girmeden esikte gelin testi kirar. Testi kirmanin amaci kotuluklerden uzak olma amaci tasir. Bundan sonra dugun ahalisine yorenin kendine has yemekleri sunulur.
DÜĞÜN YEMEKLERI
1..Etli dugun pilavi (bulgurlu)
2..Yogurtlu manti
3..Topalakli kofte
4..Tarhana corbasi
5..Sutlu as
6..Kavurma
7..Incir tatlisi
8..Yaprak sarma
9..Kuru fasulye
10..Ağ pakla
11..Bamya
12..Mıkla
Aksam olunca damat akranlari ve sagdici esliginde yatsi namazi kilmaya goturulur. imam nikahi kiyilir. Erkek gerdege girmek uzere sagdici ve akranlari tarafindan gerdek odasi onune getirilir. Yumruk ve igne batirilarak gerdege sokulur.
j.Harman gelenekleri
Olgunlasmis hububatlar bicilir veya orakla yolunur ve harman yerine getirilerek atlara kosulan dovenle surulur. Tinas haline getirilir. Ruzgar ile tinas yaba ile savrularak cec ve saman ayrilir. Samandan ayrilan urune cec denir. Bu cec cuvallara doldurularak ambara konur. Saman samanliklara depolanir. Kislik hayvan yiyecegi olarak kullanilir. Hasat doneminde kislik yiyecek olarak saklanmak uzere kavunlar cec icersinde saklanir.
k.Yore yemekleri
1..LEPEÇ:
Genellikle, cobanlar dagda koyun sutunden, icine bir miktar bulgur katilarak pisirir.
2..CULHUR:
Kurumus yufka ekmegi suda haslanir ve corba kivamina getirilip uzerine yag dokulerek hazirlanir.
3..FİRİK:
Bugdayin olgunlasmaya basladigi donemde ates yakilarak basaklar kavrulur ve soyulur. Cerez niyetine yenilir.
4..SOĞANLAMAÇ:
Sogan kavrulur ve uzerine yumurta kirilarak hazirlanir.
5..ERİŞTE:
Hamur yufka haline getirilir ve ince ince dilimlenerek kurutulur.Genelde kislik bir yiyecektir.Makarna gibi pisirilir
6..KABAK ÇİÇEĞİ CACIĞI:
Kabak cicekleri toplanir ve icine bulgur katilarak pisirilir.
7..MARDIMALAK CACIĞI:
Dagdan toplanan madimagin icine yumurta ve pastirma konur daha sonra bu karisim kisik ateste kavrularak pisirilir.
8..MANTI:
Yufka acilir. Kucuk parcalara ayrilir. Kiyma, sogan ve baharatlardan olusan ic kavrularak yufka parcalarinin icine konur. Bohcalama seklinde kapatilir. Suda haslanarak pisirilir. Uzerine yogurt dokulur. Yag ve salcadan olusan sos dokulerek servise hazir hale getirilir.
9..TANDIRDA BAG YAPRAGI SARMASI:
Salamura yapraklar islanir.ic malzemesi olarak kiyma, pirinc, bulgur, sogan, maydanoz ve baharatlardan olusan karisim hazirlanir. Yapraklarin icine konularak sarilir. Tas comleklerin icine dizilerek biraz su katilir. icine kurutulmus koyun kaburga kemigi konularak tandirda pisirilir.
10..TANDIRDA KURU FASULYE:
Parca etle comlek icinde tandirda pisirilir.
11..TARHANA CORBASI:
Kurutulmus tarhanadan veya suzme yogurt ve yarmayla pisirilir. Yogurt suda ayran kivamina getirilerek kaynatilir. Kaynadiktan sonra icine yarma atilarak belli bir sure pisirilir. Uzerine tereyag ve nane karisimi dokulerek hazirlanir.
12..TOPALAKLI KOFTE:
Dugurcuk, dovulmus et, sogan, salca ve cesitli baharatlarla karistirilarak kivamina gelene kadar yogrulur.Daha sonra parcalar halinde yuvarlanir.Kaynamis suya atilarak haslanir. Uzerine yag ve salca eklenerek hazirlanir.
13..İÇLİ ÇÖREK:
Tandirda yufka ekmek yapilirken yapilan pratik bir yemektir.Yufkanin icerisi ne peynir, sizgit, sucuk, patates, yumurta gibi ic malzemeleri ile cesitli turlerde hazirlanir. Gozlemeye benzer.
14..SIZGIT:
Besi hayvani kesilir. Eti ayrilarak kusbasi seklinde dogranir.Tandirda kavrulur. Kavrulan et test icine konularak sogumaya birakilir. Soguduktan sonra donar ve kisin yelek uzere saklanir.
15..HASİDE:
Pekmez, yag,un karistirilarak ateste pisirilir.
l.Dogum gelenekleri
Dogumu koyun yasli ve deneyimli kadinlari yaptirir. Cocugun gobek bagi kesilerek genellikle okul temellerine gomulur. Boylelikle iyi egitim alacagina inanilir. Cocugun ismini aile buyukleri koyar. Cocuk kirk gunluk olmadan disari cikarilmaz. Annesinin sutu az olan cocuklari sut annesi emzirir. Bundan dolayi sut annenin cocuklari birbiriyle evlenemez, kardes sayilirlar. Cocuga dogumdan sonra goz boncugu veya igde dalinin parcasi ignelenerek nazardan korumaya calisilir. Cocugun disi cikinca dis hedigi pisirilir ve dagitilir.
m.Ölüm ve cenaze gelenekleri
Koyde bir kisi oldugu zaman olumu "Sela" ile duyrulur. Koylu erkekleri toplanarak cenaze torenine katilir. Bu arada koy gencleri mezarin kazilip hazirlanmasini saglarlar. Cenaze namazi kilindiktan sonra tabut omuzlarda mezarliga getirilir Dualardan esliginde iki yakini tarafindan mezara konulur. Akrabalari tarafindan ilk topragi atilir. Orada bulunan herkes kurekle sirayla mezara toprak atarak mezar kapatilir.
Bassagligi dileklerini aile buyukleri cenaze evinde kabul ederler. Komsular ve koy ahalisi uc gun cenaze evine yemek tasirlar. Olumu takip eden gunlerde bir sure dugun ve eglence yapilmaz. Kadinlar olen kisinin olum sekline ve gecmisine agitlar yakar. Olumun kirkinci gununde, olen kisinin sevdigi yemekler yapilarak koy ahalisine ve cevre koylere yemek verilir. Takip eden gunlerde mevlut okutularak seker dagitilir.
Mezarlar bayramlarda ziyaret edilerek dualar okunur. Bazi olumler trajik oldugu icin gunumuze kadar rivayetlerle ulasmistir.
İki atı vardı birisi yılkı
Kaçamaz ipsiz bağlanır sanki
Yiğittir sözünden dönmez inanki
Atıdır sebebi bunu bilesin
Elinden düşmezdi kargısı
Mağarada verildi yargısı
Elinde obasındaydı kaygısı
Fermanaydı isyanı bunu bilesin
Kırağı düşmüş sabaha
Vuruşmaktı töresi yaman ha
Köz düştü sapa samana
Tütsüde öldü bunu bilesin
gibi 1800 lu yillarda bolgenin agalarindan Gökkağ Karaman Beyliginin askerleri tarafindan Hacilar Koyunde magrada tutsulenerek oldurulmustur. Yukardaki beyitler bu olum uzerine gunumuze kadar kulaktan kulaga soylenerek gelmistir. Bu beyitler torunu Rustem SEN tarafindan derlenmistir. (1955) Yoreye ozgu kelimeler
AĞIZ : Yeni buzalamis hayvan sutu
AĞPAKLA : Fasulye
ANADUT : Uc disli harman aleti
ASDAP : Giysi
AŞIT : Tahil ambari
BASMAN : Basamak
BAYAKTAN : Biraz once
BELDENAT : Dirgen, tarim aleti
BELİK : Sac sekli veya besige cocuk kundaklama
BILDIR : Gecen yil
BITIRAK : Bir cesit diken
BiŞİRİK : Kaplama camuru
BÖLE : Teyze cocugu
BUVARSAMA : ineklerin cinsel talebi
CEBELLEŞME : Ugrasma
CEÇ : Samani ayrilmis tahil
CENGAME : Kavga
CIBIR : Yoksul
CILBIR : Bir tur yogurtlu ve yumurtali yemek
CILK : Bozuk yumurta
CINGIL : Kucuk kova
CIRTLIK : Yenilen bir ot
CULHUR : Ekmekten yapilan yemek
CULUK : Hindi
CULLUK : Kucuk
CULU : Kucuk
CALIK : Koku yenen yabani bitki
ÇALKAMAÇ : Ayran
ÇAR : Sal
ÇELTEK : Coban yardimcisi
ÇETEN : Saman tasima araci
ÇIĞIRTMA : Yagda kizarkis hamur isi
ÇIKI : Bohcalama
ÇIKIM : Bicme veya yolma isleminin kisim kisim yapilmasi
ÇİMMEK : Yikanmak
ÇİNARİ : Bir elek cesiti
ÇİNİK : 8 Kg. " "
ÇİR : Kurutulmus kaysi
ÇİRTİM : Uzum salkiminin bir parcasi
ÇÖMÇE : Kepce
ÇÖRTEN : Yagmur olugu
DALLAMA : Suveter
DALVAR : Camasir ipi
DELLER : ilan etmek
DIKEC : inat
DÖLEK : Duzgun
DULDA : Golge veya esintisiz yer
DUMBUZ : Yumruk
DUTGAC : El bezi
DUMUKSUZ : Akilsiz
DÜVE : Buyumus disi inek yavrusu
ACER : Yeni
EKE : Olgun
ELLIK : Eldiven
ELTI : Kardes karilarindan herbiri
EMLIK : Normal kuzulama doneminden sonra dogan kuzu
ERINGEC : Usangin
EVIRGEC : Yufka pisirmeye yarayan sopa
EVLIK : Evin esya odasi
FIRKIT : Yesil turu
GADA : Sevgi ifadesi
GARMAÇ : Kuspe ve kepekten olusan hayvan yemi
GELENGI : Kemirgen bir hayvan turu
GICIK : Aykiri
GİLİK : Yagli yufka ekmek
GOCUK : Kaban
GO : Yesil veya ham meyve
GÖBELEK : Mantar
GÖN : Hayvan derisi
GÖVERTI : Yesillik
GÖZER : Buyuk gozlu elek
GUVA : Damat
GUVALMAK : Ovunmek
GUYHAZ : Atesi az olan
GÜDÜK : Bodur
GUMPÜR : Patates
GÜRRE : Isterik disi esek
GÜVEZİ : Mor
HARNIP : Kirik leblebi
HAVT : Havuz
HEDİK : Haslanmis bugday
HELİK : Kucuk tas parcasi
HELİKMEK : Simarmak
HELKE : Su veya sut kabi
HERK : Surulup ekilmemis tarla
HEVENK : Kurumus bag yapragi
HEZEN : Kiris niyetine kullanilan agac
HISIRLAMAK : Hayvanlarin fazla yem yeme
HORUM : Yolunan yada bicilen ekinin tarladaki kucuk yigin hali
IŞĞIN : Bag filizi
İŞCİMEN : Caliskan
İŞLİK : Gomlek
İTA : Un konulan naylon
KAMÇI : Kirbac
KANGAL : Bir tur ici yenilen diken
KARIK : Sebze yetistirilen bolum
KAVURGA : Bugday ve cetene ile yapilan kuruyemis
KECİ : ince ip
KELEŞ : Guzel
KERME : Sekillendirilmis hayvan gubresi
KERTİK : iz, isaret
KES : iri saman
KESEK : Tarla surumu esnasinda kalkan toprak parcasi
KEVEK : Sekillendirilmeye elverisli tas
KEVGIR : Suzgec
KINISA : Buyuk bicak
KIRAN : Kumes hayvanlari hastaligi
KIRIK : Kadinin oynastigi erkek
KIRMIZI : Domates
KIYIK : Buyuk igne
KIYMIK : Sivri agac parcasi
KİLE : 32 Kg. tahil olcusu
KIRIK : Sipa
KIRMEN : Yun egrilen alet
KORUK : Olgunlasmamis uzum
KÖMBE : Soba ekmegi
KOSSA : Demir cubuk
KUNLAMA : Kopek ve eseklerde dogurma
KURK : Civcivli tavuk
KUYRUKLU : Sapli yemek pisirme kabi
KÜLBE : Tandir havalandirma deligi
KÜLLÜK : Copluk
KÜSGÜÇ : Comlege peynir sikistirmak uzere kullanilan sopa
LAPÇIN : Mes
MARDIMALAK : Yenilen ve yemegi yapilan bir bitki
MAMALI : Tandir bacasi
MAZARRAT : Yaramaz
MİTİL : Yorgan yuzu
MUŞTU : Mujde
ÖKÇESIZ : Korkak
ÖKSÜZOĞLAN : Yabani bir cicek
ÖPCE : Ukala, herseye karisan kisi
ÖYKENMEK : Taklit etmek
PALAZ : ince minder
PEŞKİR : Havlu
PİŞİRİK : Pasif
PÖTÜK : Sumuk
SAÇMA : Tandirda yakilan yakacak
SEHIM : Pay, hisse
SEKİ : Basamak
SELE : Kuru yufka altligi
SERGEN : Yolunmus baklagil Destesi
SETEN : Bulgur dogme tasi
SEYIRTMEK : Dortnala kosturmak
SINDI : Makas
SİN : Mezar
SİNİ : Yemek yenilen tepsi
SİTİL : Sebze fidesi
SOĞUKKUYU : Lastik ayakkabi
SOKU : Elle bulgur dogme tasi
SOKUM : Lokma
SUMSUK : Yumruk
SÜRGÜÇ : Bulasik bezi
SUVE : Kapi onune konulan basamak
SELEK : Tutam
SEPPE : Bazlama
ŞIKKIR : Naylon cocuk ayakkabisi
ŞIMŞIR : Tahta kasik
ŞİPİDİK : Terlik
ŞİRAHNE : Uzum ezilen yer
TATLIK : El yapimi battaniye
TEMBIH : Ogutleme
TEPÇİMEK : Tokezlemek
TEREK : Raf
TEŞT : Genis bakir kap
TEZEK : Sekillendirilmis ve kurutulmus hayvan gubresi
TINGIR : Banyo yapilan buyukce legen
TOKAC : Camasir dovme tahtasi
TOPALAK : Yuvarlak
TOSBA : Kablumbaga
TÖK : Aksi
TÖNGÜ : Tirpanla ekin bicmeyi kolaylastiran sert otlardan yapilmis kucuk deste
TUMUTMA : Pancar tatlisi
UMUNMAK : Beklenti icerisinde olmak
URGAN : Kalin ip
URUPLA : 1 Kg. tahil olcusu
UT : Utanmak
YABA : Tinaz atma aleti
YADIRGI : Yabanci
YAĞAR : Sirt
YALAK : Hayvan su kabi
YANAZ : Ters, aksi
YARMA : Kirilmis bugday
YEGILMEK : Ogunmek
YELDIRME : Entari
YEMLIK : Yenen bir ot
YILKI : Kisliga birakilmis at
YUMUŞ : Buyruk
YUTNUKKUSU : Yavrukus
YUKLUK : Yataklarin toplu konuldugu yer
ZEMBIL : Sepet
ZIRIK : Uzun
ZİKKE : Hayvan baglamaya yarayan demir cubuk
ZOYPUNTU : ise yaramaz
o-Köşektaş'in hikayesi
Gecmis bir zamanda dervisin birisi devesiyle beraber, suanki Kosektas koyu (Nevsehir-Hacibektas) civarindan gecerken namaz kilmak icin pinar basida durur. Abdestini alir ve namazini kilmaya baslar. Bu sirada deve ve yavrusu (Kosek) birseylerden urkerek ( korkmak) kacarlar. Bu olay dervisin namaz kilma esnasinda oldugu icin namazini birakip, deve ve yavrusuyla ilgilenemez. Namazdan sonra defaatle aramasina ragmen bulamaz. Cok sinirlenerek, deve ve kosegine "Allah sizi oldugunuz yerde tas etsin." diye beddua eder. Deve ve kosegin olduklari yerde tas haline donustukleri rivayet edilir. Tasin bulundugu bolgede kurulan Kosektas koyu ismi bu rivayetten etkilenilerek konulmustur. Bahse konu tas Kosektas koyu icinde korumaya alinmistir. Bu bolgede Kosektas tasindan baska blok bir kaya bulunmamaktadir.
Yore agit ve turkuleri
Yore agit ve turkuler yonunden genis bir repertuara sahiptir. Bu agit ve turkuler yasanmis olum, ayrilik ve ask olaylari uzerine yorede yasamis Irabet,Ameli,Yaylaci, Niyaz vs. gibi kisilerin ya kendilerinin soyledikleri yada onlar adina Koy ahalisi tarafindan soylenmis olup agizdan agiza bugune kadar gelmistir.
RAGIP UCAR (IRABET)
Ragip 1913 yilinda dogar. Osmanli devletinin icinde bulundugu savastan dolayi yokluk icinde buyumustur. Cumhuriyetin ilaninin ardindan nufusun azligi nedeniyle devletin uyguladigi cok cocuk yapmaya tesvik politikasi genelde halk tarafindan kabullenilmistir. Ozellikle koylerde erken evlenmeler gorulmustur. Ragip ta bu donemde henuz onbes yasinda iken evlendirilir. Irabe adindaki genc bir kizla yapilan bu evlilik uzun surmeyecektir. Ragip evlendikten iki ay sonra, Izmir'e calismaya gider. Bir yil kadar Izmir'de calisan Ragip kulagina gelen haberlere dayanamayarak koyune doner. Ne yazikki duyduklari dogrudur. Koy Irabe hakkinda cikan dedikodularla calkalanmaktadir. Karisindan bosanan Ragip bu arada koyun yeni yetme guzellerinden Cafiyeyi gorur ve ona gonlunu kaptirir. Ancak arada buyuk bir sorun vardir. Cafiye, Irabe'nin isminin beraber anildigi kisinin kardesidir. Sevgi ve kini bir arada yasayan Ragip Cafiye'yi kacirmaya karar verir. Cafiye'nin ailesidebu haberleri duyar ve Ragip'la konusurlar. Cafiyeyi isterse kendine verebileceklerini, ondan daha iyi damat bulamayacaklarini soylerler. Onlar bu evlilige razi olduklarina gore kizi kacirmanin bir anlami olmayacaktir. Ancak Ragip icindeki ofkeye hakim olamaz. Cafiye'yi kaciracagini ailesinede soyler. Butun bir yaz Ragip'in Cafiye'yi kaciracagi beklentisiyle gecer. Artik harmanlar kaldirilmis, koyun isleri hafiflemistir. Ragip aradigi firsati bu arada yapilan bulgur imecesinde bulur.Koy korucusu olan babasinin mavzerini alarak arkadaslariyla , ayni zamanda amca ogullari olan Niyaz, Husnu ve Mustafa ile koy imecesini basarak Cafiye'yi alip kacirirlar. Amaclari onceden anlastiklari gibi komsu Sarilar koyune gidip orada akrabalarinda kalmaktir. Bu arada imeceden Cafiye'nin kacirildigi haberi tum koye yayilir. Cafiye'nin dayisi Bekir aga silahini alarak peslerine duser. Bekir Sarilar yolunda Ragip' lari yakalayarak Cafiye'yi almak ister. Ancak catisma cikar ve o hengamede patlayan bir silahla Bekir olur. Sarilara varmislardir ama olanlar olmus ve kan akmistir. Onlar artik kiz kaciran ve herkesin misafir edebilecegi
insanlar degildirler. Jandarmaya haber salinmis, jandarma bolgede onlari aramaktadir. Sarilarda Cafiye'yi ellerinden almaya kalkarlar ama akrabalarinin yardimiyla oradan kacarlar. Sarilar da zor durumda kalmislardir, koye ise donemezler. Birara Avanos'a gidip, oradan uzak diyarlara gitmeyi dusunurlersede Jandarma karakolu orada oldugundan bu dusunceden vazgecerler. Bir kac gun nereye gideceklerini bilmeden dagda kalirlar. Son umut Barak koyundeki akrabalarinin yanina gitmek icin yola koyulurlar. Sarilar ve Kosektas arasinda Jandarma ile catisirlar.Araziyi tanimalari Jandarmadan kurtulmalarini saglar. Dag yolundan Barak 'a ulasirlar. Burada da fazla barinamazlar. Gece gizlice koye donup iki gun kaldiktan sonra teslim olurlar. Dort arkadas tutuklanarak Avanos'a goturulur. Cafiye ise ailesine teslim edilir. Yargilama Kirsehir 'de yapilir. Irabet'in butun suclamalari kabul etmesi; Bekir'in oldurulmesini ustlenmesiyle arkadaslari birkac yil hapis cezasi alirken Irabet idam cezasina carptirilir. Mahkemede Cafiye ailesinin baskisiyla Irabet'i suclayici ifadeler kullanmistir. Cafiye'nin ifadeleride idam cezasi verilmesine neden olmustur.
Osman Cetin adinda genc bir avukat Irabet'in savunmasini ustlenir. Verilen idam cezasi temyiz edilir.Osman Cetin'in ugraslariyla yapilan yeni yargilamada, Irabet 15 yil agir hapse mahkum olur. Bunda Irabet'in 18 yasindan kucuk olmasida etkili olmustur.
Bir sure arkadaslari ile Avanos hapsanesinde kalirlar. 1933 yilinda arkadaslari hapsaneden cikarlar. Irabet ise 1938 yilina kadar kalacaktir. Arkadaslarindan Niyaz hapsaneden ciktiktan bir sure sonra oldurulur. Niyaz'i olduren kiside Avanosa getirileceginden, Irabet Kirsehir hapsanesine nakledilir. Hem hapishane hayati hemde giderek derinlesen Cafiye aski Irabet'e turkuler soyletmis, agitlar yaktirmistir. Gelen ziyaretciler bunlari kulaktan kulaga aktarmis gunumuze kadar kalici olmasini saglamislardir. Irabet hapishanede iken Cafiye ailesinin zoruyla baska birisiyle evlendirilmistir.Irabet ise hapishaneden ciktiktan sonra avukati Osman Cetin'in kiz kardesini ister ancak babasi bir calgiciya kizini vermeyecegini soyler. Bunun uzerine Irabet sazini kirar ve istedigi kizla evlenir. Bu evlilikten iki oglu ikide kizi olur. Kizlarindan birisine Sahan adini vermistir ki Sahan Cafiyeninde kizinin adidir. Ogullarindan birisine de Osman Cetin adini verir. Irabet'in yasami gibi olumude trajik olmustur. Av merakiyla bilinen Irabet 1970 yilinda gittigi avda kalp krizi gecirir ve olur. Cesedi kopegi basinda bekler durumda bulunur. Cesedin yanina kimseyi yaklastirmaya kopek etkisiz hale getirildikten sonra ceset bir traktore yuklenerek koye goturulur.Cesedi koye goturen traktoru Bekir aganin Oglunun almasi kan davasi gudulmemesini gostermesi bakimindan hem ilgi cekici hem de takdire sayandir. Irabet'in kopegi gunlerce mezarinin yanindan ayrilmaz. Bundan rahatsiz olan koyluler kopegi oldururler. Irabet'in zorluklarla gecen yasaminin yansimasi olan turku ve agitlari yaklasik soyle bir kronolojik sira izler;
Kaleye ciktimda bilmem hangisi
Yakti beni o gelinin cingisi
Ben yarimi nerde olsa bilirim
Orta boylu kara yagiz birisi
Bu dortluk ince Ansa tarafindan Cafiye'nin agzi ile irabet icin yazilmistir.
ikimizde bir indiydik cesmeye
Oturupta derdimizi desmeye
Dayindan haberi oldu duyunca
Ellerim tutmadi dugme cezmeye
Bulgur basinda eyledik ismar
Sarlara varmadan ben oldum pisman
Sana diyom sana Niyaz kardas
Bekir oldu diye cogaldi dusman
Ziyarete ciktim saglik selamet
Ag yar yanimda da hakka emanet
Sallan sunam Avanos'a varalim
Ganli Hacimmetten olurmu imdat
Sarlara varalim gunes dogmadan
Gulunu dereyim soguk almadan
Sallan sunam Avanos'a varalim
Durzu baban mahkemeye varmadan
Sarlara vardimda hic durmak olmaz
Gavur Altipinar misafir almaz
Sana diyom sana Niyaz arkadas
Avanos beyleri amandan bilmez
Boz bulanik akar su Kizilirmak
Gayri kalmadi burda durmak
Sana diyom sana gelin Cafiyem
Babayin muradi elimden almak
Mezarin basinda cengame ettik
Koye donmedikte Barak'a gittik
Gozune dursun Cafiye gelin
Yoruldum dedikce elinden tuttuk
Geceler yarisi eyledik harbi
Sag elim silahta sol elim yargi
Hani gelin muradimiz gavlimiz
Vallahi billahi ayrilmam dedi
Topaklida Avanostan asagi
Teslim ettik tabancayi fisegi
Sana diyom sana Niyaz arkadas
Zaten kalles sarilarin usagi
Kolu bagli bindirdiler esege
Teslim ettik tabancayi fisegi
Ayagini denk al yalniz oglan
Sana dusman Ahmetlinin usagi
Ayagma vurdular altokka demir
ireyis muddeyim veriyor emir
iragip derisen bir mahcup cocuk
Yigidim alnina yazilan gelir
Elime vurdular kelepce demir
Kaymakam vali veriyor emir
Amanin Ragiba idam demisler
Alnina yazilan basina gelir
Ziyarete ciktim irmak parlar
Boyle olursa bizim isler geriler
Ayagini denk al yaliniz oglan
Sahitlik ediyor cifte karilar
Uc arkadasim var biri Mustafa
Verin sevdigimi suruyum sefa
Sana diyom sana Mustafa gardas
Yeni kanun hic gelmiyor insafa
Mahkemeye girdi cari surunur
Gordum guzeli gognum yerinir
Sana diyom sana Serif bibisi
Cagirtma turkuyu Cafiyem darilir
Emmi usagi ne belali basimiz
Daha kucuk idi bizim yasimiz
Gelin ifadeye cebri deyince
Gayri bir Allaha kaldi isimiz
Kaslari karada kirpigi uzun
Sahinin avinada donmezmi kuzgun
Sana diyom sana Cafiye gelin
Donder ifadeyi kanunlar azgin
Avanos icinde bir yesil direk
Cagriliyor derler dayanmaz yurek
Sana diyom sana garibin oglan
Sevdigin kizida gurbete verek
Gide gide yokus geldi yollarim
Asik Kerem gibi soyler dillerim
Olenecek garip anam aglasin
Benim sebebim sen oldun gelin
Verdigim yuzugu eyle belgizar
Olenecek ben cekerim ahizar
Canlarim daraldi zalim gardiyan
Ac pencereleri degsin uruzgar
Kosektas altinda cifte pinarlar
icerler suyunu bizi anarlar
inanma Cafiyem gene gelirim
Mapise duseni oldu sayarlar
Gorurmuyum Kosektasin duzunu
Neddin gelin sarlardaki sozunu
Ben varana kadar gelin oturmaz
Acep berber kime verir gizini
Gorunuyor ag daginin kavagi
Cafiyeme alli vurun duvagi
Sana diyom sana Cafiye gelin
Nesen gelin oldun ne ben guveyi
Kalenin basinda ettik seyrani
Karali getirdik bu yil bayrami
Bana selam salmis kolenin Hasan
Yagin aldim sana kaldi ayrani
Mapise girdimde zindan beklerim
Anam olmus benim zaim eklerim
Kagida koydumda gelin sacini
Gun asiri degil kunde koklarim
Acer bagimizin lalesi biter
Durnasi kazida yaliniz oter
Benim sebebim sen oldun gelin
Onbes sene derler ne zaman biter
Kanli geldi Kirsehir'e kalkariz
Evragimiz bozuk gelse cikariz
Benden selam soyle koca pedere
Sag kalirsak ocagini yakariz
Dolanirim Kirsehir'in dagini
Sen erittin yuregimin yagini
Mapise girdimde oldu belleme
Orerde salarim kinit bagini
Geldiydim bizim baglar bozulmus
Cendermeler karakola dizilmis
Amanin Cafiyem sen beni dinle
Bizm evrak Ankara'ya yazilmis
İBRAHİM ÇÖL
Ibrahim Col 191O yilinda dogar. Cok yoksul bir ailenin cocugu olan Ibrahim kucuk yasta cobanlik yapmaya baslar. Kisa zamanda eke olan Ibrahim civar koylerden de teklifler alir. Bunda Ibrahim'in iyi bir coban olmasinin yaninda tatli dilli hos sohbet olmasininda rolu vardir. 17 yasinda Avanoslu bir aganin yaninda calismaya baslar. Aganin 15 yasinda Zohre adinda bir kizi vardir. Zohre o yore nin en guzel kizlarindan olup yore agalari tarafindan istenmektedir. Ancak o gonlunu Ibrahim'e kaptirir. Zohre sik sik Ibrahim'in suru otlattigi meraya gelir orada gorusurler. Bir sure devam eden bu gorusmeler aga tarafindan da ogrenilir ve Ibrahim isten kovulur.Bir sure koyde kalan Ibrahim Zohre'yi bir turlu unutamaz, onun icin siirler yazar, turkuler yakar.
Guzel yaylanizda caya bakiyor
Arasindan tuzlu sular akiyor
Bir gun icndede oldum silaci
Bu kiz beni iflag etmez
Guzel yaylanizda irmak yamaci
Kasiyin karasi derdim ilaci
Birgun icindede oldum silaci
Bu kiz beni iflak etmez
Sabahinan erken dustum yollara
Selam verdim yeni acan gullere
Burnuma tuttumda zehir yellere
Gelirmola o guzelin kokusu
Yuce dag basinda kesilir taslar
Karagoz ustunde hilaldir kaslar
Birgun yaylaniza misafir olsam
Duyar dusmanlarim yer beni taslar
Avanos derlerde bir kucuk kasaba
Gun enerken basladilar hesaba
Sana diyom sana sevdigim guzel
Gavlimizi dusmanlara soylesene
Avanos'ta cay yoluna bakiyor
Arasindan tuzlu sular akiyor
Beni cikarmaya kurmuslar gavil
Sevdigim guzelde beni yakiyor
Ibrahim Col halk arasinda yaylaci olarak taninir.Yaylaci lakabi coban olmasindan dolayi verilmistir.Diger bir goruse gore siirlerinde sik sik yayladan bahsetmesindendir. Zohre'yi unutamayan yaylaci, gozden irak olanin gonuldende irak olacagi dusun cesiyle calismak icin izmir'e gider.Burada bir somun ekmek karsiligi demir yolu insaatinda calismaya baslar . izmir 'de arkadaslariyla beraber olmasina ragmen sila hasretine bir turlu engel olamaz.
Dinleyin agalar tarif edeyim
Gozde hayal hayal isi silanin
Yel estikce gelir turlu kokusu
Kayasi topragi tatli silanin
Kosektas derlerde bir ulu tasti
Basina vardimda dilim dolasti
Hic olmadi ahbaplarin yardimi
Umudum kesildi daglari asti.
Gurbette hasretlik ne yaman beter
Andikca silayi efkarim artar
Bahar mevsiminde bulbuller oter
Kosektes derlerde adi silanin
Soyka gollupinar enginden akar
Ayrilik derlerde bagrimi yakar
Gelinkiz karismis camasir yikar
Kosektas derlerde adi silanin
Bir sure orda calisan yaylaci bir bayram sabahi bayram namazindan hemen sonra aldigi bir haber uzerine su dortlugu soyleyerek izmir'den ayrilir.
Hocanin minaresi, zeytinin dali
Aci haber getirdi, ulkizun deli
Bir somun ekmege kazma sallarken
Sevdigim guzele atmislar beli
Babasi Zohre'yi nisanlamistir.Yaylaci bunu ogrenir ogrenmez yola koyulur. izmir'den Balikesir'e kadar Validen aldigi biletle ucretsiz olarak trenle gelir. Balikesir'den sonra trene ucretsiz binemez, ustelik yaninda da hic parasi yoktur. Caresiz yuruyerek donecektir silaya. Koylerde konaklayarak gunlerce suren bir yolculuktan sonra Tuz golune kadar gelir. Tuz golunde firtinaya yakalanir ve hastalanip yataga duser. Bir hafta, yakinlarda bir koyde bakarlar. Henuz iyilesmeden yeniden yola koyulur ve koyune gelir. Aci haberi orda alir. Yaylacinin izmir'den kizini kacirmak icin ayrildigi haberini alan Aga Zohre'yi apar topar evlendirmistir. Ibrahim'i bu donem soyledigi turkuler cok daha fazla olmasina ragmen daha sonra yasadiklarinin etkisiyle fazla yayginlasmamis, bir cogu unutulmustur.Kendiside ilk aski icin soylediklerini hic bir zaman gundeme getirmemistir. Zohre'nin evliginin ardindan Yaylaci uc yil kadar askerlik yapar. Bu arada komsularinin kizi Fadik serpilip buyumus, evlenme yasina gelmistir. Ibrahim Fadige, Fadikte Ibrahime sevdalanirlar . Ancak Ibrahim'in karsisina yine yoksulluk cikacaktir. Ailesi Fadik'i bu yoksul gence vermek istemezler. Bu arada Kayaalti koyun den hali vakti yerinde biri Fadik'i istetir. Ailesi Fadik'in Ibrahim'le kacabilecegi korkusuyla Fadigi Kayaalti koyune gelin verilir. Kisa sureli bir evlilik yapan Fadik kocasina bir turlu isinamaz. Baba evine doner. Ailesi bunu hos karsilamaz. Fadik'i geri gondermek icin her turlu yolu denerler ancak basaramazlar. Ancak Fadik yapilan baskilarada dayanamaz. Fadik icinde bulundugu durumu su dizilerle dile getirmistir.
Ciftci isem haklarimi versene
Kizin isem gir iceri desene
Kizim gitti diye iftira etme
eliminen kendim verdim desene
Harim tarlamizda bitmezmi cayir
Gayir Allahimda sen beni gayir
Karakol gonderip getirrim demissin
Goturse bilede etmen bir hayir
ilahi dayim ulum ulum ulasin
Lazlarin elinde terbiye olasin
Gece gunduz yalvariyom Mevlaya
Haci bayraminda omrun alasin
Fadige yapilan baskiyi iyice artiran ailesi butun agir isleri ona yaptirilar. Ruhsal olarak dayanamayacak duruma gelen Fadik fiziki olarakda yipranir. Yasadigi buyuk ask mutsuz evlilik ve aile baskisi Fadik'in zayif bunyesinin hastalik denilen illete yakalanmasina neden olur ve yataga duser. Fadik'in en yakin arkadasi, sirdasi, herseyi Tevriz'dir. Fadik olum doseginde iken Tevriz'e garip bir vasiyet birakir. Hayati gibi vasiyetide aciklidir. Tevriz'in Ibrahim'le evlenmesi son dilegidir. Cunki o sevdigi iki insaninda mutlu olmasini istemektedir. Mutlulugu ancak ikisi evlenirse bulacaklarina inanir. Ibrahim ile Tevriz bu vaziyete uyarak evlenirler. Mutluluk dolu 60 yil bir yastiga bas koyarlar. Bes cocuklari, sayisiz torunlari olur. Esi (Tevriz) oldugunde Ibrahim esine olan sevgisini koyde pek rastlanilmayan bicimde gosterir . Koy mezarligi olum sirasina gore olusmustur. Ancak Ibrahim esinin yaninda baskasinin mezarinin olmasini istemez. O bolumu sanki icinde kendisi yatiyormus gibi mezar haline getirir. Mezar tasinda sadece ismi vardir.
"IBRAHIM COL"
Bu arada Ibrahim 'in hassasiyetini gostermek acisindan bir anisini aktarmak istiyorum. Ibrahim hacca gidecektir. Hacca gitmeden helallik almak icin Zohre'ye gider onunla helallesir. Zohre'yi torunlarinin arasinda gorunce sevincten gozyaslari doker. Cunku Ibrahim gibi o da kotu baslasa da mutlu bir evlilik yapmistir. O sevdigi her kadini olesiye sevmis onlarin mutluluguyla mutlu olmustur.
Dolan Fadigimde cesmeyi dolan
Yalan bu dunyanin ahiri yalan
Olayidim basi gullu bir yilan
Akayidim pencereyin telinden
Fadigim Fadigim aslan Fadigim
Gir koynuma yaslan Fadigim
Gollupinar ayaginda golun var
Basucunda agrim agrim yolun var
Kimisi gelir de kimisi gider
Fadigimin gonul egler dili var
Fadigim Fadigim aslan Fadigim
Gir koynuma yaslan Fadigim
Guzel evinizde cesmeye yakin
Duverler Fadigim kendini sakin
Salinip cesmeye indigin zaman
Ak gogsun ustune gerdani takin
Guzel sennen bir dokelim harmani
Elele okunsun gonul fermani
Alirim Fadigim almaz belleme
Anan zalim olmus baban ermani
Karakastir Avanosun zeynati
Dusmana ugrasin verem illeti
Alirim sevdigim almaz belleme
Bize derler Cologlunun milleti
Gulluk gulistanlik bir bahce idin
Simdi kuru gule dondunmu gonul
Hani sevdigini alirdin gonul
Simdi kotulere kul oldun gonul
Aksaminan niye geldin imece
icerime koydun zehir ilaci
Gavur anan geri geldi goturdu
Sokunmu etti gorucuyun ucu
Yuce dag basinin susami gulu
Varmi sulalende benim gibi deli
Zalim baban acimiyor hic sana
El edipte dos dovdugunu goreli
Kirat gemin almis yol dayanir
Nazli yar uykuda uyur uyanir
Sevdigimin ak gerdani gorunur
Aman Allah buna canmi dayanir
Guzel sennen inmedikmi cesmeye
Oturupta derdimizi dwesmeye
Duydum dayiyinda hali yogumus
Ellerim tutmuyor dusme cesmeye
Suya gider ag derenin ozune
Gelin niye surme cektin gozune
Aldirisan puskullu aldir posuyu
ikimizin bir ortulsun yuzune
Cesmenin basinda yunak tasisin
Bilirim sevdigim yutnuk kususun
Yuz gelinin elli kizin basisin
Alirim sevdigim almaz belleme
Gece gezdim mahlenizin icini
Belgizarmi saldin sari sacini
Surunu surunu vardim peceye
Bekci koydum arkadasin ucunu
Suya gelirde elinde kulek
Eline bakarsan kar gibi bilek
Ak gogsun ustune gerdani birak
Alamam Fadigim basim belali
ALI OSMAN
1923 yilinda dogan Ali Osman'in severek evlendigi ilk esi 1948 yilinda ince hastaliktan (verem) olur. Ali Osman iki oksuzle kalir. Bir yil sonra kizida ayni hastaliktan olur. Kisa araliklarla hem sevdigi kadinin hemde kizinin acisini yasar. 1950 de iknci evliligini Serife ile yapar. Bu evliliginden de 4 cocugu olur. 1963 te karisi hastalanir. Verem sanki Ali Osman'in kaderidir. Ancak bu kez caresiz degildir. Oksuz buyutmenin zorlugunu, es acisini yasayan Ali Osman bu kez vereme yenik dusmemek icin elinden gelen her seyi yapacaktir. Esini alip Kayseri'ye hastaneye goturur. Serife haftalarca tedavi gorur. Ali Osman her hafta ziyarete gider. Bir ziyaret donusu Kayseri'den bir kamyona (Kasasina) biner. Kafasi karmakarisiktir. Serife de iyilesme belirtisi yoktur. En kucugu iki yasinda olan cocuklari oksuzmu kalacakti. Yeniden ayni acilari yasamaya nasil dayanacakti. Kamyon ilerliyor Ali Osman'in kafasindaki dusunceler dagilmiyordu. Dalgindi.Kamyon koyun yakinina gelmisti. Ancak o,koyu gectiklerini sanarak kamyondan panikle atlar. Oksuz kalmasindan korktugu cocuklarini yetim birakmistir.(1963) Kazayi ogrenenler akin akin gelir. Bunlardan biriside dayisinin oglu ibrahim Col'du.(Yaylaci) Bu olay uzerine asagidaki agitlari soylemistir.
Saat yedi Kayseri'den yurudun
Kamyonun icinde yalniz biridin
Cesedini onbes adim surudu
Al kana boyandin goren olmadi
Cesedin bekledi Konya beyleri
Evliya Hak'tandir eri soylari
Sokun etti asiretin koyleri
Al kana boyandin bilen olmadi
Gocmen oglu sose boyu dolasir
Konyalilar imdadina ulasir
Yavrularin kuzu gibi melesir
Bir gocmen canina kiydi ne care
Zalim gocmen beklemede durmadi
Al kana boyandin bilen olmadi
Derindir yarani saran olmadi
Bir zalim canina kiydi ne care
Sana sebep oldu Mucur'un Mani
Ezildi kafanda akti alkani
Gocmen oglu derler asli ermani
Bir gavur canina kiydi ne care
Kayseri caddesi duzdur bukulmez
Akti alkanlarin asvalt dokulmez
Babasiz yavrularin nazi cekilmez
Ne gununu gordum ben senin felek
Bes tanedir Alosmanin kuzusu
Yuregime dustu olum sizisi
Kader degil bu alnimin yazisi
Ne gununu gordum ben senin felek
Sose boyu alkanlarin cagladi
Ahbaplarin yas tutupta agladi
Dayin oglu destanini soyledi
Ne gununu gordum ben seni felek
Uckuyuyu cayir cimen burudu
Kayseri caddesi dolek duzudu
Trafik geldi de yapti kesfini
Graderler alkanini kurudu
Kirat ile yagiz atin duruyor
Yegenlerin gelmis seni soruyor
Oldugunu isteyen zalim dusmanlar
Atlarini kosmus cifte gidiyor
Beklemeye geldin kamyon durmuyor
Inecenmi diye sofor sormuyor
Muddeum bas katip bunu bilmiyor
Kader boyle imis kime ne diyim
Sagken goturdumde olu getirdim
Sosenin ustune niye yatirdim
Haydi gayri haydi aglayip durma
Aliosmanim ocagimi batirdim
EYUP SEREF
1915 yili Kosektas koyu dogumludur. Genclik yillarinda Fadime kiza (Esi) vurulmus bu esnada basindan gecen olayladan etkilenerek turkuler yakmistis. Birbirlerini istemelerine ragmen evlenemezler, baska baska kisilerle evlenirler. Daha sonra Fadime Seref esinde ayrilir, Eyup Seref'inde esi vefat eder. Bu olaylarin sonucunda birbirleriyle evlenerek mutlu bir yasam surmuslerdir. Eyup Seref 1995 yilinda vefat etmistir. Fadime Seref ise halen Kosektas koyunde yasamaktadir.
Vardimda su Saben'in evine
Dusunmuyon gelin isin sonu ne
Sana diyom sana Fadime gelin
Saldigim onlugu kusan onune
Ciktim yuksege evimiz asagi
Beline vurulmus kemer kusagi
Alirim sevdigim almaz belleme
Bize derler sunam sehirli usagi
Ciksam yuksegine diksem bir kale
Basima getirdin bin turlu bela
Alirin Fadime'm almaz belleme
Dile sevdigim sen beni dile
Cesmeden giderken boynuna baktim
Gorunce Fadime'm cigerim yaktin
Cagirdimda ciktiydin disari
Tutuldu dillerim soyleyemedim
Ne sandin Fadime'm sari keteni
Gormedinmi havluda yatani
Harim tarlasina kumar atani
Aman emmim aman bu gun hay gunu
Ben damima saglam veririm diregi
Serin olur Fadime'min yuregi
Sen sunami neyledin ah Ayse bibim
Verdigin kiz muallimin ciragi
Havuzun Hayriye halici basi
Daha onbes idi yarimin yasi
Pisman olun bu isiyin sonuna
Toplanir sezerde Sara'nin esi
Sari giymeyinen pekmi buyudun
Gece gece yastiginda uyudun
Hani sunam ben ellerden iyiydim
Simdi uzaklarda baka ben oldum
Ciktim yucesine eyledim seyran
Boyuna posuna ben oldum hayran
Onumuzden gelen karali bayram
Fadime'm bayramin karali gecsin
Sevdigim bayramin mubarek olsun
AMELI
Asil adi Haci Ayse Sahin'dir. Nevsehir'in Kozakli ilcesi Apti koyunde olan Ameli kadin 1910'lu yillarda dogmustur. Kosektas koyunden Dervis Celebi'ye (Kelik Dervis) gelin olarak gelmistir. Kisa bir sure evli kaldigi Kelik Dervis'in evinde kotu yasantisina ve bahtsizligina turkuler soylemistir. Daha sonra Mehmet Sahin (Turpoglan) tarafindan kacirilarak evlenmislerdir. Bu evlilikten uc tane kiz cocugu olur.Kizlarindan ortancasi olan Duruye Ahmet Yildiz ile evlenir. Duruye'nin bu evlilikten bir cocugu olur ve verem hastaligina yakalanarak olur. Annesi Ameli kadin kizinin hastalanmasina ve olumune cok uzulur,agit tarzinda turkuler yakar. Ameli kadin gunluk hayattada cok hazir cevap bir kisilige sahiptir. Atisma tarzinda da dortlukleride mevcuttur. Kendisine ait bu turku ve agitlar 1970 de olumunden sonrada dilden dile soylene gelmistir.
Calindi gectide erlik davulu
Sevdigimle yeni kurduk gavili
Elinden gelsede canim alacak
Surdaki oturan cullu mavili
Misafir olsamda Apti de yatmam
Nisbete kalsada vallaha gitmem
irbehem agamda yarin yaninda
Ellerin lafina emniyet etmem
Yagmurlar yagiyoda karanlik gece
Yattigim yerlerde yogidi pece
Bir kadina iki kirik inermi
Birini inkar etsem elbeni kinar
Ustumuze dogan asir aylari
Gizim orda ben burada yaptik bayrami
Hakkinizi helal edin komsular
Zemheride ben topladim ayrani
Hasta gelin alamiyo disligi
Bogrune koymuslar alli besigi
Gelinin derdine verem diyollar
Ayirt olmus gabi ile kasigi
Disliksizlik: Keyifsizlik
Duruyemden kaldi alli yeldirme
Gulben gizim sen benzini soldurma
Giderim buradan dislik alamam
Ozcanima oksuzlugun bildirmem
Muhtar Haci uc basiyor muhuru
Dertli gizim cekemiyo gahiri
Gardas Kayseri'de Gizim Corum'da
Gayri benim icin ozen zehiri
Orzulemis sirahnenin dasini
Ahmet atmis gitmis gelin esini
Evvel kucuk idi simdi buyumus
Ozcan yedi Duruye'min basini
Duruye'me aldim alli ferace
Gizim seni saldiyidim ilaca
Gurbanlar olurum Sari Duruyem
Yatagi bos kaldi bu gece
Ne bakiyon özcan oğlum yüzüme
Bir ates dustude yanar ozume
Gurbanlar oluyum Kuccuk Ozcanim
Senin ile gidecegim mezere
Parmagi uzunda benzer kaleme
Bir gizimi yazmaz oldun selama
Ayagi carikli ciftci eyledin
Son cevabin bumu idi anama
Kaldirmadim annimdaki karayi
Felek bana derin acti yarayi
Oglu yok diyemi hesap almadin
Dakamazmi sandin elli lirayi
Ameli kadin kosusu Culu'den salatalik (Hiyar) tohumu alir. Aradan uzun bir sure gecer. Duvar yaptiran Culu, Ameli kadini gorur;
Kaldir gelin karayi
Derin actin yarayi
Bahce bozuldu bitti
Getirsene parayi
Ameli'de karsilik verir
Yaptiriyon duvari
Cektiriyon livari(Silah)
Cekirdek curugumus
Yiyemedik hiyari
NIYAZ VE AGITLARI
Niyaz 1910'lu yillarda dogmustur. Genclik yillarinda Cafiye'nin kacirilmasi olayinda bulunmustur. Yargilanip bir sure cezaevinde kaldiktan sonra serbest kalmistir. Birgun Abdulkani Yilmaz un ogutmek icin degirmene gider. Degirmende ununu ogutur ve unu koymak icin getirdigi cuvallardan birisinin kayboldugunu farkeder Orada bulunan Niyaz 'dan suphelenir ve orada tartisirlar. Abdulkani eve gelir ve kaybettigi cuval yuzunden analigindan bir suru azar isitir. Bunun uzerine Abdulkani buyuk bir sinirle cuvali istemeye Niyaz'in evine gider. Evin onunde bulunan Niyaz'la tartisir ve kavga ederler. Kavga esnasinda Abdulkani yaninda bulundurdugu bicakla Niyaz'i boynundan yaralayarak kacar. Niyaz bir gun yarali yattiktan sonra olur. Abdulkani daha sonra vijdan azabina dayanamayarak teslim olur. Avanos'a goturulerek cezaevine konur. Fakat Niyaz'in emmisinin oglu Irabet'de(Ragip) ayni hapishanede yatmaktadir.Cezaevi idarecileri tedbir amaciyla Irabet'i Kirsehir ceza evine naklederler. Niyaz'in olumune cok uzulen kiz kardesi Hamide kardesinin arkasindan agitlar yakar.
iceriden cikinca mezer gorunur
El gardas deyince gonlum yerilir
Giydirin geline alli pazeni
Duyar anam oglu bize darilir
Hos geldiniz dayilarim oturun
Niyaz'imi koyunuze goturun
Yol ustunde ag evleri var idi
Sordnuzmu Niyaz'imin hatirin
Bende olamadim buyuk gorumce
Alirlar gelini yigit olunce
izin almayami gittin mezere
Ne soyledi anam oglu varinca
Ne agliyon gelin gozleri yasli
Yarindenmi ayrildin egdirme basi
Daha anam Niyaz yolu bekliyor
Niyaz mezer olmus basucu tasli
Bir gardas yitirdim surmesi avsar
Bir gun gormez isem tufanim sasar
Haydi gelin davasina gidelim
Kirsehir'in yolu Yigren'den asar
Yigren:Yoredeki bir dag ismi
Niyaz asker astabini cikilar
incitmen bunuda yuyan bacilar
Niyaz'dan kalmisda kirk gunluk kuzu
Anam onu guller gibi kokular
Erken dogar bizim dagin gunesi
Hadi desem kavumlarim ulasir
Anamin ogluda bir dugun kurmus
Zekeri'yem bas yoluna guresir.
Yuyun isligini kani bismesin
Soyun paltasonu Niyaz sismesin
Gavur dusman surgun olmus gidiyor
Bir daha buraya yolu dusmesin
Dayilarin geldi Niyaz'im uyan
Elimden aldirdim soyle bir civan
Duydundami geldin anamin kizi
Niyaz'in sebebi bir yirtik cuval
Bizim daglar yuksek karlar yagmasa
Bu ayrilik kiyamete kalmasa
Bir soluk burada alenmem Niyaz
Sulumannan Fadimanam olmasa
HULUSI ALTINTAS
Olay 1937 yilinda olur. imecede kizlar toplanir ve eldegirmeniyle bulgur cekerlerken, birbirlerine erkekleri manilerle yakistirir. Duruye de Haci Mustafa Ceyhan'a manilerle yakistirilir. Duruye 'nin dayisinin oglu Hulusi de Duruye'yi sevmektedir. Bu duruma Hulusi cok kizar ve H.Mustafa ile tartisip kavga eder, kavga esnasinda Hulusi H.Mustafa'yi bicakla yaralar. Bunun uzerine H.Mustafa Ceyhan silahini atesleyerek Hulusi'yi oldurur. Anasida oglunun oldurulmesi uzerine agitlar yakar.
Lastigiyle mesi bizde anasi
Hic gitmiyor ak anlimin karasi
Hafif olsa Ankara'ya salardim
Tehlikeymis Hulusi'min yarasi
Hulusi'mi kiz yolunda vurdular
Savanina cadirini kurdular
Sana diyom sana aslan Hulusim
Goturduler mezarina koydular
Caminin icinde bir kan golege
Yunurken akti gitti dolege
Gurbanlar olurum Sari Hulusim
Masanin ustunde kaldi yurege
Usaklar icinde Hulusim keles
Yemis kursunuda ediyor telas
Buradaki yolsuzdan umidi kestim
Kurtdeki dayisi sen bari ulas
Hulusi'nin Duruye'ye sevdasini ifade eden turkuleri.
Aksin su derenin cesmesi aksin
Guzeller icinde kiz beni yaktin
Duruye kiz destisini dolarken
Olanca kanlarin icime aksin
Duruyem geliyo kolu bogmali
Guzeller icinde seni ogmeli
Alacaktim almasina sevdigim
Seni bana vermeyen kirli Ameli
Oturmus berbere oluyor tiras
Kaslari karada gozleri keles
Buradaki yolsuzdan umudu kestim
Eldeki dayisi sen bari yetis
Ali Celik'in Dondu kiza soyledigi turkuler.(Genc Ali)
Gun endiye evlerinin pecesi
Nikah kiyar Hasanlar'in hocasi
Bugunmu ginaciyin gecesi
Yaktirma ginayi guzel gidelim
Salla kovayida kovayi salla
Yandi cigerlerim bir tas su yolla
Dilerim allahtan nisanlin ole
Sende benim gibi yalniz kalasin
Pinara vardimda suyun icmedim
Derdimin agzini yare acmadim
Ne bek kotuyumus gelin kaderim
Bir kus olupta yar ustunde ucamadim
Girilmis kemerde dokulmus inci
Kizlarin icinde Dondum birinci
Alirim sevdigim almaz belleme
Gonderirim Cibirliya gorucu
IBRAHIM YALIM
Guzel ne gezersin bagda bahcede
Gozlerin yokturda altin akcada
Ala gozlerini yasli goruyom
Elmami gorduler senin bohcada
Guzel sende hic merhamet yogumus
Benim gibi aldattigin cogumus
Ala gozlerini yasli goruyom
Yoksa durzu kocan cokmu dogumus
DUDU AVCI
Melek nazi buyuttuydum dayasiz
icerimde dertlerim var sayisiz
Oglum besiktede can verirken
Nasil gittin Avanosa kaygisiz
Gec kalkarda oglansizin harmani
Galmadida dizlerimin dermani
Senin var isede benim yogudu
Niye gittin Avanosa ermani
Gozlerimin yasi dicle nehiri
Ben ogluma ediyorum gahiri
Bir mektup yazzamda koysam zehiri
Onuda icerdim bu kara gunde
ilahi dusmanim olemeyesin
Kor ola evini bilemeyesin
Eger bu islerde elin varisa
Yitire kizini bulamayasin
Genc bir kiz sevdigi ile evlenemez bunun turkulerle dile getirir.
Uzagimis Kirsehirin arasi
Hic gitmiyor su kalbimin yarasi
Yarim gurbet elde bende burada
Bitermola su hasretin yarasi
icerimde yanar biricik ates
yare seam eyle ay ile gunes
Benim yarim nerde olsa bellidir
Kara kekillide boylari keles
icerim yaniyor icmem ayrani
Kirsehire edemedim seyrani
Tatile gelmedi surmeli yarim
Cingen bile koyde eder bayrami
Pazartesi gunu ayrildim yardan
Zalim sevgilimde bilmiyor haldan
Anamda gurbette veririm demis
Gayri ayri durun kizlarda benden
Yine bulandida havanin yuzu
Elinden gelmezmide el kadar yazi
Alirim deyide sozun naridi
Nettin nazli yarim verdigin sozu
Agladimda agri girdi basima
Buyuk deyip karistilar yasima
Ben varana kadar otur dediydin
Otururum sevgilim varmam kimseye
Pazara giderde sepet elinde
Benim yarim asiretin dilinde
Yolla selamini sevgili yarim
Ben anlarim ucan kusun dilinden
Mektebin onunde ufacik taslar
Acilmis mektebi dersine baslar
Ne bek buyumusde herifin oglu
Cesmede gordude etmedi ismar
Ver belgizar ic koynumda saklayim
Aklima dustukce alip koklayim
Allah dilegimi kabul ederse
Onbes sene yar yolunu gozleyim
Muhanet salmiyor beni cesmeye
Oturupta derdimizi desmeye
inadi tuttuda olur vermedi
Gayilmiydim el diline dusmeye
Mubarek gunlerin bu gun ikisi
Acikmola dileklerin kapisi
Sana derim sana surmeli yarim
Anan baban almak dedei hepisi
Kolum kirik cekemiyom yorgani
Varirsamda kestireyim kubani
Anam beni baskasina verirse
Boynuma takrim yagli urgani
Ne durgun duruyon Oya yoldasim
Ne pek agriyoda su benim basim
Sevdigimi elinden alir diyollar
Sevdigime varmaz Ayse yoldasim
Cekirge konmusta otun dalina
Ne gelirse onu derim dilime
Sana derim sana oya yoldasim
Olunce yanan onun derdine
Kaslari karada kiprigi kalem
Yanar icerimde olurum verem
Neyledimde ben ardina dustuydum
Muhanet salmadi bir kuru selam
Su nazik ellerim oldu hep diken
Yaktin oglan beni taze gul iken
Senin ne oldugunu bildirdi bana
Merhamet eyledi Mehmet el iken
Cay cesmesi derler ayagi cimec
Dunyada gezmedim yuzlerim gulec
Size derim size yarenim kizlar
Ortulu yareme bulunmaz ilac
Gecmeyip siniflarda kalasin
Benim sararipta solasin
Doktordan hekimdem care bulmayip
Sonunda caresiz verem olasin
MEMNUNE SEN
Yikilmisda evligimin duvari
Naciyeye veremedim suvali
Negadarda iyi zengin olmasi
Gelir boyle kotulere guvalir
SADAKAT (SEBIK) CELEBI
Kari anam kayip etti esini
Dar yerlere sokamiyo basini
Daglarin basinda bir garip olu
Yastigi yok nere koymus basini
Evin yokmuyduda daglarda yattin
Camurlu atlati burnuma tutdum
Agamdan kalmisda bir yillik igne
Kinaman komsular teberik ettim
Kizim kizdanda olurmuymus pasa
Seni niye dovdu Cedegin yasa
Koca koye oglan verdi yaradan
Bu yilki emekleride gitti tulusa
Ala kopek ne egiyon boyunu
Aciktiysan ben goruyum gognunu
Yalaniyor deyide cok gormem sana
Gafil olum dagitiyor zeynimi
Sahanim kucukte boynunu burar
Cetinim cahilde sacini tarar
Yolum duser Boyaliga varirsam
Haberin olsunda hayirsiz daglar
Ava gitmis kaybetmisde yolunu
Ahmet evli Cetin bekar olurmu
Bu isleriyanlis ettin Irabet
Adam gider Boyalikda olurmu
|